Số cô có mẹ có cha / Mẹ cô đàn bà, cha cô đàn ông / Số cô có vợ có chồng / Sanh con đầu lòng chẳng gái thì trai. Đó là câu giễu những anh thầy bói nói kiểu huề vốn. Cứ hàng hai như vậy nhất định trúng. Ngày xưa thì như vậy thiệt nhưng ngày nay anh thầy bói này có thể bị đập tráp. Từ khi phong trào “đứng giữa” được hầu hết các quốc gia công nhận, dân số không thuộc về phe tóc dài hay tóc ngắn ra công khai tăng lên vùn vụt.

Ngày nay, cha cũng không nhất thiết phải là đàn ông vì có những ông con cái đùm đề nay bỗng đổi hướng biến thành đàn bà. Trường hợp biến ầm ỹ nhất hiện nay là của chàng Bruce Jenner biến thành nàng Caitlyn Marie Jenner. Anh này đã từng đoạt huy chương vàng thế vận hội môn decathlete vào năm 1976 được tổ chức tại Montreal. Theo truyền thống thế vận, người nào đoạt huy chương vàng môn này thường được coi là “lực sĩ số một” của thế vận hội đó. Với danh hiệu này, chàng Bruce đã tạo nên sự nghiệp trong các ngành truyền hình, điện ảnh, người mẫu. Có lần chàng đã cởi để chụp hình cho tạp chí Playgirl. Phải kể ra như vậy để biết anh chàng năm nay 67 tuổi là một đấng nam nhi thuộc loại ngầu có cầu chứng tại tòa. Chắc cần phải nói thêm là chàng đã có hai vợ và bốn con.  Tháng 4 năm 1991, chàng cưới bà thứ ba là Kris Kardashian và có với nhau hai con gái. Vậy là chàng đã sáu lần làm cha. “Cha cô đàn ông” như vậy là đúng phóc. Ai đàn ông bằng anh chàng lực sĩ Bruce Jenner này! Vậy mà tháng 10 năm 2013, chàng ly dị vợ để đến tháng 4 năm 2015 chàng công bố chàng là một nữ lưu đổi giống. Ngày 25 tháng 9 năm 2015, chàng được chính thức công nhận là đàn bà mang tên Caitlyn Marie Jenner. Hiện chàng có chương trình truyền hình Am Cait chuyên nói về chuyện chàng đổi giống. Vậy thì “cha cô” đâu có phải là đàn ông. Anh thầy bói phải quê độ. Quê hơn nữa là “sanh con đầu lòng” ngày nay cũng không nhất thiết phải là gái hay trai mà có thể là “nửa chừng xuân”!

Việc hợp pháp hóa thành phần thứ ba này đòi hỏi nhiều thay đổi về luật pháp, xã hội và tình cảm cộng đồng. Toàn những vấn đề lớn! Nhưng cũng có một vấn đề nhỏ, rất nhỏ, mà sự thay đổi đang ồn ào tranh cãi. Đó là vấn đề nhà vệ sinh cho các đấng…trung dung. Từ trước tới nay, thứ nhà nhỏ nhít nhưng tối cần thiết thường được phân chia làm hai: nam và nữ. Chúng được đánh dấu rõ ràng bằng chữ. Nhưng trong thế giới hội nhập ngày nay, người nước nọ qua sinh sống hoặc ghé thăm nước kia, ngôn ngữ trong trường hợp này không hữu dụng. Người ta phải nghĩ ra một dấu hiệu mà nhìn vào đó ai cũng biết mình phải vào cửa nào. Đó là dấu hiệu mà phần lớn các nhà vệ sinh thường dùng hiện nay. Hình vẽ dấu hiệu bên các ông là một hình nhân mặc quần, bên các bà là một hình nhân mặc váy. Nhìn vào ai cũng hiểu mặc dù rất nhiều bà mặc quần đi vào chỗ có hình mặc váy! Đó là ký hiệu hầu như mọi nước đều áp dụng. Ngay đứa bé con nhỏ xíu cũng biết.

Sự xuất hiện của giai tầng đứng giữa làm cho trật tự thế giới bỗng có vấn đề. Tôi “trung lập” vậy thì tôi vào bên nào? Chuyện tưởng nhỏ mà hóa lớn. Trước hết có ít nhất hai loại “trung lập”: trung lập hình thức và trung lập hoàn toàn cả hình thức lẫn nội dung. Tỷ như anh chàng Bruce Jenner nói ở trên biến thành nàng Caitlyn Marie Jenner đã có hình thức là một nữ nhân nhưng nội dung ra sao? Chỗ dùng để đi tiểu của anh đã được tu sửa chưa? “Cây gậy làm mưa” (chữ của nhà văn Đỗ Kh.) của anh còn hay đã bị cắt cụt? Nếu còn thì tuy mặc váy nhưng khi đi vào chỗ có hình nhân mặc váy, anh sẽ bị lạc lõng. Lỡ có một tên đực rựa nào lợi dụng tình hình, cũng mặc váy nhưng vẫn gậy gộc đầy đủ, vào phòng vệ sinh dành cho các bà để thỏa mãn cặp mắt thì sao? Cũng…vấn đề lắm chứ!

Chuyện tưởng nhỏ hóa ra thành vấn đề quốc gia. Ủy Ban Nhân Quyền Quốc Gia Mỹ vừa ra quyết định nghiêm cấm các hình thức ép buộc người dân sử dụng phòng tắm, nhà vệ sinh công cộng không tương ứng với bản sắc giới tính của họ. Quy định này chính thức có hiệu lực trên toàn nước Mỹ kể từ ngày 26 tháng 12 năm 2015 vừa qua. Đại diện đảng Cộng Hòa đối lập tại Mỹ, ông Graham Hunt lập tức phản đối. ông cho rằng “chính sách này sẽ tạo cơ hội cho những kẻ lợi dụng đánh lừa chúng ta về giới tính của họ để thâm nhập vào những khu vực riêng tư của người có giới tính đối lập”. Mặc những phản đối của đảng đối lập, tòa Bạch Ốc đã thiết lập một nhà vệ sinh cho người đồng tính trong ngôi nhà quyền lực nhất nước này. Phát ngôn viên tòa nhà trắng Jeff Tiller cho biết:”Nhà vệ sinh không phân biệt giới tính này thuộc tòa nhà điều hành Eishenhower, nơi có những cuộc họp hay gặp gỡ thường xuyên diễn ra và gần với khu West Wing có văn phòng của Tổng Thống.

Như tôi đã viết ở trên, chuyện thay đổi giới tính có khi là thay đổi bề ngoài, có khi là thay đổi toàn diện. Đối với việc sử dụng nhà tiểu và phòng tắm công cộng, người ta phân biệt thành giới tính sinh học hay giới tính mong muốn. Giới tính sinh học là chuyện tại trung tâm chiến lược: đó là gậy hay mặt bằng. Giới tính mong muốn là ước muốn chưa thành của các người chuyển giới: bề ngoài là thứ này nhưng bên trong là thứ khác. Một cuộc thăm dò đã được đài CBS tài trợ với câu hỏi: “Liệu các học sinh chuyển giới nên sử dụng nhà vệ sinh theo giới tính sinh học hay theo giới tính mong muốn của họ?”. Kết quả là 59% phản đối việc cho phép dân giữa đàng sử dụng nhà vệ sinh theo giới tính mong muốn, chỉ có 26% đồng ý. Chi tiết hơn thì trong cuộc thăm dò này các ông lại phản đối quyết liệt hơn với 62% phản đối trong khi các bà nhân nhượng hơn với 56%.

Chuyện căn phòng nho nhỏ để giải quyết chuyện thiên nhiên réo gọi và vấn đề phân biệt giới tính đã có lúc đi tới chuyện phân biệt nam nữ. Các bà hậm hực cho rằng các bà bị chơi ép khi sử dụng nhà vệ sinh công cộng. Theo các bà thì đành rằng diện tích nhà vệ sinh dành cho hai bên bằng nhau nhưng các bà vẫn bị thua thiệt. Bởi vì các bà cần nhiều thủ tục hơn các ông  trong căn phòng kín này. Chuyện này chắc ai trong chúng ta cũng đã từng mục kích. Như trong một  chương trình đại nhạc hội chẳng hạn. Giờ giải lao, nhiều người giải quyết nhu cầu cùng một lúc nên phải xếp hàng. Bao giờ hàng bên các bà cũng dài hơn bên các ông. Có một chuyện khá vui vừa xảy ra vào tháng cuối năm 2015: ứng cử viên Tổng Thống Hillary Clinton, trong một buổi tranh luận, đã ra trễ 5 phút vì bị kẹt xếp hàng trước nhà vệ sinh. Vậy mà khi bà ra bục tranh luận, các ông đã xúm nhau vào chỉ trích! Tôi đã mục kích một màn khá vui khác. Giờ giải lao một buổi trình diễn ca nhạc tại Montreal, các ông và các bà xếp thành hai hàng song song nhau để vào thăm…lăng. Phía các ông chuyển lên nhanh chóng trong khi phía các bà cứ từ từ mà đợi. Cuối cùng bên các ông chẳng còn ai xếp hàng, các bà bèn làm một cuộc xâm lăng. Họ tiến vào “nhà” của các ông! Có vài ông đi trễ đã ngơ ngẩn trước sự thể nhưng biết làm sao bi chừ. Đành di tản đi chỗ khác để trút bầu tâm sự.

Đang nói chuyện nơi chốn giải quyết cho thành phần thứ ba, tôi lại quẹo qua việc “tranh chấp” của hai thành phần chính thống. Thật bậy bạ. Nhưng tính tôi cứ chỗ nào vui là nhào vào mới ra cớ sự. Chuyện này cũng vui nè! Chuyện xảy ra trước một cửa hàng McDonald ở tiểu bang Virginia. Một bà thuộc thành phần thứ ba đã biểu tình trước cửa nhà hàng vì bị từ chối không cho sử dụng nhà vệ sinh nữ. Tại một tòa án ở tiểu bang Maine, một cô gái chuyển giới cũng biểu tình phản đối vì không được vào nhà vệ sinh nữ.

Chuyện xảy ra ở một trường tiểu học ở tiểu bang Colorado còn trầm trọng hơn. Em bé Coy Mathis mới học lớp một, nghĩa là khoảng 6 tuổi, là một bé trai. Năm em mới lên 4, em đã được chuyển đổi giới tính. Hiện tại, tất cả các giấy tờ tùy thân của em, kể cả thông hành, đều công nhận em là nữ giới. Khi tới trường, em được nhà trường thông báo riêng là em phải sử dụng phòng vệ sinh nam chứ không được bén mảng tới phòng vệ sinh nữ. Cha mẹ em đã kiện nhà trường lên Ủy Ban Nhân Quyền tiểu bang đòi quyền sử dụng nhà vệ sinh nữ cho em. Ủy Ban đã ra phán quyết cho em được sử dụng nhà vệ sinh nữ.

Chuyện lộn bậy lộn bạ ở đâu cũng là chuyện cười ra nước mắt. Yuki là một người chuyển giới từ nam sang nữ tại Sài Gòn. Em kể: “Tuy em chưa có điều kiện giải phẫu chuyển giới nhưng bề ngoài em đã là nữ hoàn toàn. Em mặc đồ nữ, để tóc dài, đi đứng yểu điệu. Vậy mà mỗi khi em vào nhà vệ sinh nữ, có mấy cô mấy bà cứ dòm ngó, sợ em giả gái, vô đây làm những chuyện “biến thái”. Vậy mà có khi bên nữ kẹt hàng dài, Yuki qua bên nam lại bị các ông la trời, đuổi đi mất đất! Thân phận hai hàng quả là gian khổ. Bên anh không xong, bên em cũng không xong! Cũng từ nam chuyển sang nữ, nhưng em Trần An Vi chưa được giải phẫu để đoạn tuyệt cái lủng lẳng. Nghĩ rằng mình vẫn còn là nam nên vào phòng vệ sinh nam, em bị các ông đuổi tơi bời hoa lá. Em tâm sự: “Đến giờ nghĩ lại, em vẫn thấy quê quá chừng. Sau này khi em qua toilet dành cho nữ, có mấy chị nhì nhìn rồi thôi!”.

Ngược lại, Alex Trương, cũng dân Sài Gòn, chuyển từ nữ sang nam, cũng gặp rắc rối không kém: “Khi mới bắt đầu sử dụng hóoc-môn, em đã cắt tóc, bó ngực và mặc trang phục nam giới. Lúc ấy em cũng tập dần cho mình đi nhà vệ sinh nam, nhưng thật lòng mà nói khi đó em cũng sợ lắm. Vì vậy thường những khi nào không thể nhịn nổi thì em mới vào, còn thường thì em đi chung với bạn hoặc ôm bụng về nhà. Nhiều khi còn đau đầu hơn khi vào nhà vệ sinh chỉ có bồn tiểu đứng. Lúc đó em ao ước được mẹ nắn thêm cho “cái ấy” để khỏi bị kỳ thị và khó xử”.

Các phương tiện vệ sinh công cộng tại các trường học là phiền phức nhất nếu trường có các em chuyển giới. Vì ngoài chuyện đi vệ sinh ra các em còn phải thay quần áo trong các phòng tập thể để học các lớp thể dục hoặc chơi thể thao. Giữa thanh thiên bạch nhật, tô hô ra với nhau, anh chị chuyển giới bị lộ liền. Vậy nên việc dành khu vệ sinh và thay đồ cho các em đứng giữa là điều phải làm. Tôi vừa đọc báo thấy trường Vanier College ở Montreal dành 15 phòng vệ sinh cho các trò chuyển giới. Việc này quan trọng đến nỗi ông Normand W. Bernier phải ra nguyên một thông báo rất trịnh trọng: “Trường Vanier luôn luôn được coi như một nơi có tinh thần cởi mở và khoan dung và tôi cảm thấy việc đặt thêm những nhà vệ sinh mới này là quan trọng. Kể từ nay, tất cả các thành viên của Vanier, cả sinh viên lẫn nhân viên, có thể dùng các tiện nghi này một cách an toàn bất kể họ biểu hiện giới tính như thế nào”.

Thấy trường Vanier làm quan trọng sự việc như vậy, tôi nghĩ chắc đây là một trong những trường đầu tiên có sáng kiến khoan dung như vậy. Nhưng bé cái lầm. Đại Học Vermont ở Burlington bên Mỹ đã có nhà vệ sinh riêng cho sinh viên chuyển giới từ năm 2007. Cho tới nay đã có 150 trường cao đẳng và đại học Mỹ có tiện nghi riêng cho sinh viên chuyển giới. Đặc biệt là toàn thể các đại học trong hệ thống Đại Học California đã làm việc này từ khuya. Bên Anh người ta cũng đã làm từ năm 2009 lận! Đó là tại Đại Học Staffordshire. Tại Đại Học nổi danh Sussex người ta cũng đã chia khu vệ sinh ra ba thành phần riêng biệt: nam, nữ và chuyển giới.

Ngay tại một trường trung học tại Thái Lan, từ năm 2009, cũng đã có nhà vệ sinh riêng cho các em có vấn đề về giới tính. Đó là trường trung học Kampang nằm tại Đông Bắc Thái Lan. Nhà vệ sinh đặc biệt này được gắn tấm bảng khá lạ: hình một nửa nam nhân màu xanh và một nửa nữ nhân màu đỏ dính vào nhau! Ông giám thị của trường tên Sitisak Sumontha ước lượng mỗi năm có tới từ 10% đến 20% các nam sinh không thoải mái trong hiện trạng của họ và muốn làm con gái hơn là con trai. Con số phần trăm kể trên là khá cao, tôi nghĩ vậy. Nhưng coi bộ nơi xứ Phật này các nam nhân muốn biến dạng là một con số khá cao. Cứ nhìn vào những người chuyển giới trong kỹ nghệ giải trí ở Thái Lan khắc biết. Ai đi du lịch Thái cũng phải coi show do các thanh niên gay trình diễn. Các ông bạn tôi ông nào cũng suýt soa: sao họ đẹp thế. Đẹp hơn cả con gái chính tông! Ông giám thị Sumontha rất nghiêm túc, ông không nghĩ tới chuyện ngoài xã hội mà chỉ chú ý tới chuyện học hành của các em: “Các em trai này thường  bị chế giễu mỗi khi dùng phòng vệ sinh nam, và thế là họ dùng phòng vệ sinh nữ. Nhưng các nữ sinh lại phản đối vì họ có bề ngoài là nam mà lại vào phòng vệ sinh nữ. Điều này đã gây ra những phiền toái và ảnh hưởng đến tâm lý. Kết quả là việc học hành của các em sa sút”. Các nam sinh có ước vọng thành nữ nhân rất hoan hô việc nhà trường lập nhà vệ sinh riêng cho họ. Em Triwate Phamanee, 13 tuổi, phát biểu: “Chúng em cảm thấy mình không phải là con trai, do đó chúng em không muốn dùng nhà vệ sinh nam. Chúng em muốn mọi người biết chúng em là người chuyển đổi giới tính”. Một em khác, em Vichai Saengsakul, 15 tuổi, nhấn mạnh thêm: “Mọi người cần biết rằng chuyện chuyển đổi giới tính không phải là chuyện để đem ra giễu cợt. Chúng em muốn sống một cuộc đời riêng cho bản thân. Đó là lý do tại sao chúng em biết ơn nhà trường đã làm việc này cho chúng em”. Tại Thái Lan, các em chưa đủ tuổi được phép phẫu thuật đổi giống.

Thú thật là tôi mệt về chuyện rắc rối này quá! Chuyện tưởng nhỏ mà hóa ra không nhỏ. Đó là chuyện của toàn xã hội trong mọi quốc gia. Mấy ông bạn tôi coi bộ còn mệt hơn. Các ông ấy thắc mắc là tại sao con người ngày nay lộn xộn quá vậy. Ngày xưa đâu có vậy! Nam ra nam, nữ ra nữ, không có lang bang đứng giữa. Các ông lạch bạch này là thứ mũ ni che tai. Ngày nay trời đất thay đổi lung tung. Mưa nắng, ấm lạnh, bão bùng, giông gió, băng tuyết chẳng theo một trật tự như ngày xưa, mà lộn tùng phèo tất cả. Ông trời còn thay đổi huống chi con người!

02/2016